مدیریت و نقش مدیر مدرسه

اشخاص، بنا به زمینهٔ تحصلی و کاری، در حوزهٔ علمی فعال هستند. مدیرهای مدرسه هم از این قاعده مستنثی نیستم. اگر بپذیریم که مدیر مدرسه باید زبانی بیاموزد، بدون شک آن زبان، زبان مدیریت خواهد بود.
● نگاه کلی:
مدیریت اثربخش، به درک نقش‌ها و کارکردهای مدیر، فرآیند مدیریت و تقسیم اختیار بستگی دارد و عامل مهم، دستیابی به پاسخ‌گوئی و نتیجه است.
● تعریف مدیریت:
طبق تعریف از نظر انجمن مدیریت آمریکا از این قرار است: ”مدیریت عبارت است از کار از طریق افراد دیگر برای دست‌یابی به اهداف سازمان و اعضاء آن.“
اما ”کیمبل وایلز“ در کتاب ”مدیریت و رهبری آموزشی“ می‌گوید: ”نقش مدیر یا رهبر آموزشی عبارت است از حمایت، تقویت، یاری، کمک و در نتیجه همکاری با کارکنان، نه دستور دادن و هدایت کردن. مقام مدیریت و رهبری آموزشی، به منظور در اختیار قرار دادن امکانات رشد و نمو از طریق قبول مسئولیت و بروز ابتکار و خلاقیت به‌کار برده می‌شود.“
● فعالیت‌های مدیریت:
این فعالیت‌ها، شامل به‌دست آوردن نتیجه به‌وسیلهٔ دیگران و از طریق فرآیند تقسیم کردن و سپردن اختیارها به افراد است.
● فعالیت‌های فنی:
کارکردهای ویژهٔ یک فرد که از رشتهٔ حرفه‌ای خاص برمی‌آید، با پیشرفت فرد در سازمان و افزایش فعالیت‌ها و نیازها در تقاضاهای مدیریتی، پرداختن یا درگیر شدن با فعالیت‌های فنی و حرفه‌ای کاهش می‌یابد. مثال: فروشنده‌ای که مدیر فروش می‌شود، زمان کمتری برای فروش صرف می‌کند و بیشتر به مدیریت می‌پردازد.
● فرآیند مدیریت:
فرآیند مدیریت، چه با زمینهٔ فنی و چه حرفه‌ای، شامل مرحله‌های زیر است:
۱) تعیین هدف‌ها (هدف‌گذاری).
۲) تعیین مسئولیت و تقسیم اختیار.
۳) تشخیص منابع.
۴) طراحی، کنترل و شیوه‌های پایش پیشرفت.
۵) حل مسائلی که پیش می‌آیند.
۶) ارزشیابی عملکرد و برون‌داد.
● نتیجه و پاسخگوئی
یک مدیر، نتیجه‌ها را به‌وسیلهٔ دیگران و از طریق فرآیند تقسیم کار به‌دست می‌آورد. اگر چه او نمی‌تواند مسئولیت نهائی را به دیگران واگذار کند اما می‌تواند به دیگران از طریق سهیم کردن آن‌ها در مسئولیت‌ها و از راه تعیین و تقسیم کار اختیار بدهد.
با سهیم کردن افراد در مسئولیت‌ها و از راه تعیین و تقسیم اختیار، مدیر می‌تواند افراد سایر سطوح سازمان را برای انجام دادن امور پاسخ‌گو کند. مسئولیت، تعهد به انجام دادن وظایفی معین است و برای پاسخ‌گوئی باید به نتیجه‌ها توجه نمود. افراد صاحب‌نظر علم مدیریت آموزشی در بحث نقش مدیرها به شش وظیفهٔ عمده و اساسی تأکید کرده و برای هر یک، فعالیت‌های ویژه‌ای را مطرح کرده‌اند که عبارتند از:
۱) برنامهٔ آموزشی و تدریس:
در این زمینه، مدیرها می‌بایست با هدف‌های کلی نظام آموزشی آشنائی داشته باشند و آن‌ها را به هدف‌های فرعی در سطح مدرسه و کلاس درس و محتوای درس‌ها تقسیم و تبدیل نمایند و مواد و محتوای درسی، روش‌های تدریس و ارزشیابی را در تهیه و توسعهٔ برنامهٔ آموزش و درسی مورد توجه قرار دهند.
۲) امور دانش‌آموزان:
در این زمینه، مدیرها می‌بایست نسبت به پذیرش ثبت‌نام، گروه‌بندی دانش‌آموزها و نگه‌داری سوابق و اطلاعات شخصی و تحصیلی آن‌ها و هم‌چنین شناسائی توانائی‌ها، علاقه‌ها و نیازهای دانش‌آموزان و رشد و پرورش آن‌ها اقدام لازم را انجام دهند.
۳) امور کارکنان آموزشی:
همان‌طور که گفته شد معلم‌ها، مربی‌ها، مشاورها و راهنماهای آموزشی از جمله افرادی هستند که نقش‌های مهمی را در مدرسه ایفا می‌کنند، از این‌رو مدیر می‌بایست برای جذب، استخدام، تربیت، به‌کارگیری و نگه‌داری آن‌ها ضوابط مشخصی را در نظر گرفته و در نهایت، اقدام‌های خاصی را برای ارتقاء، ترفیع، تشویق، خدمات رفاهی و افزایش مهارت‌های آن‌ها انجام دهد.
۴) روابط مدرسه ـ اجتماع:
برقراری روابط مؤثر میان مدرسه و اجتماع، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است و هدف آن، ایجاد اعتماد متقابل از طریق اطلاع‌رسانی به مردم دربارهٔ وضعیت کار مدرسه است تا به این وسیله حمایت آن‌ها را برای حل مشکل‌ها جلب نماید.
تشکیل شوراهای آموزشی محلی، انجمن‌های اولیاء و مربیان، برقراری ارتباط با مؤسسه‌های فرهنگی، دینی، رسانه‌های گروهی، کتابخانه‌ها و سایر مراکز خدمات فرهنگی و اجتماعی می‌تواند مدیران را در این زمینه یاری نماید.
۵) تسهیلات و تجهیزات آموزشی:
اجراء برنامه‌های آموزشی و پرورشی، مستلزم تهیه و تدارک تسهیلات و تجهیزات لازم از قبیل موارد زیر می‌باشد: ساختمان و تأسیسات مدرسه، آزمایشگاه، کارگاه، کتابخانه، زمین ورزش، وسائل آموزشی، پرورشی، ورزشی و... برای این منظور، مدیرها باید فعالیت‌های خاصی انجام دهند.
۶) امور اداری و مالی
ارائهٔ خدمات آموزشی و انجام فعالیت‌های مدرسه، منوط به ادارهٔ امور و تأمین منابع مالی و بودجه می‌باشد. بنابراین، ادارهٔ امور مدرسه، ثبت نام، تقسیم کار، ابلاغ آئین‌نامه و بخش‌نامه‌ها، صدور شیوه‌نامه‌ها، نظارت بر دفترها و مدارک و نگه‌داری آن‌ها از وظایف روزمرهٔ مدیرها محسوب می‌شوند. به‌علاوه، تأمین منابع مالی مدرسه چه از طریق دولتی و چه از طریق مردمی، نقش به‌سزائی در حل مسائل دارند.